Invloed van blootsvoets lopen bij kinderen (4-12)

Bij jonge kinderen ontwikkelt het lichaam zich razendsnel, en vooral de voeten ondergaan grote veranderingen. Veel kinderen lopen graag op blote voeten, zowel thuis als buiten. Ouders en professionals vragen zich af of blootsvoets lopen bij basisschoolkinderen (ongeveer 4-12 jaar) de fysieke ontwikkeling van de voeten en de motoriek beïnvloedt en of het bijdraagt aan het voorkomen van voetklachten.

Wat in het artikel naar voren komt

In dit rapport worden de wetenschappelijke inzichten samengevat over de invloed van blootsvoets lopen op de voetontwikkeling, algemene motoriek en evenwicht, en de preventie van voetproblemen. Ook worden mogelijke verschillen tussen binnen en buitenshuis blootsvoets lopen besproken.

Hierbij is gebruikgemaakt van recente wetenschappelijke studies, medische publicaties en inzichten van geregistreerde therapeuten, en zijn niet-onderbouwde bronnen vermeden.

Fysieke ontwikkeling van de voet

Baby’s en jonge kinderen hebben van nature plat ogende voetjes door een dik vetkussen aan de voetzool. Rond de leeftijd van 6-7 jaar begint de mediale longitudinale voetboog (binnenste voetboog) duidelijker te vormen en bereikt deze doorgaans het niveau van een volwassen voetboog tegen het zevende levensjaar.

Vanaf die leeftijd stabiliseert de voetboog zich in vorm en hoogte. Blootsvoets lopen kan deze natuurlijke ontwikkeling ondersteunen.

Onderzoek bij kinderen laat zien dat degenen die veel op blote voeten lopen een hogere statische voetboogindex (indicator van een hogere voetboog) ontwikkelen dan kinderen die meestal schoenen dragen.

Dit gaat gepaard met een lagere prevalentie van platvoeten in de blootsvoets-groep vergeleken met de geschoeide groep.

Met andere woorden: regelmatig blootsvoets lopen tijdens de groeifase lijkt samen te gaan met minder platvoet en een beter gevormde voetboog.

Bron: Olvg

Spier- en peesontwikkeling

Blootsvoets lopen dwingt de voetspieren en pezen om actiever te werken, doordat de voeten zelf voor stabiliteit en schokdemping moeten zorgen zonder hulp van schoeisel.

Bij kinderen die van jongs af aan veel blootsvoets lopen, ziet men dat de voetmusculatuur en -ligamenten sterker en beter ontwikkeld zijn.

In een onderzoek onder Keniaanse kinderen (Kalenjin-stam) werd bijvoorbeeld gevonden dat een combinatie van een blootsvoetse levensstijl en hoge dagelijkse fysieke activiteit resulteerde in sterkere voetspieren, stevigere ligamenten en pezen vergeleken met kinderen die vaker schoenen droegen.

Ook hebben kinderen die habitueel op blote voeten lopen gemiddeld bredere en sterkere voeten: meerdere studies rapporteren dat deze kinderen langere en bredere voeten hebben met beter ontwikkelde voetbogen in vergelijking met leeftijdsgenoten die meestal schoenen dragen.

Dit wijde, sterke voetprofiel is logisch, omdat de voet niet wordt beperkt door smalle schoenen en de tenen zich natuurlijk kunnen spreiden en afzetten. Kinderfysiotherapeuten merken in de praktijk eveneens dat regelmatig op blote voeten lopen de ontwikkeling van voetspiertjes en balanszin prikkelt, wat bijdraagt aan een stabielere voet.

Ontwikkeling van motoriek en evenwicht

Behalve de voet zelf profiteert ook de algemene motorische ontwikkeling van blootsvoets lopen. Doordat een kind op blote voeten direct contact heeft met de ondergrond, wordt de proprioceptie (het positiezintuig) gestimuleerd. Dit betekent dat de hersenen constant feedback krijgen over de positie en druk onder de voet, wat leidt tot betere coördinatie en evenwichtsreacties.

Wetenschappelijke tests tonen aan dat balansvaardigheid en bepaalde motorische skills beter zijn bij kinderen die vaak blootsvoets lopen. In een vergelijking van habitueel blootsvoetse kinderen met leeftijdsgenoten die altijd schoenen dragen, scoren de blootsvoetse kinderen significant hoger op balanstests en sprongvaardigheid.

Met name bij basisschoolkinderen (bv. 6–10 jaar) werd een duidelijk voordeel gezien in balansproeven (zoals achteruit balanceren over een balk) en in de afstand van een standaardsprong. Regelmatig op blote voeten spelen lijkt dus gunstig voor de ontwikkeling van balans en springkracht bij kinderen.

Dit resultaat wordt ondersteund door het idee dat blote voeten de voeten vrij laten bewegen en grippen, waardoor de voet- en beenspieren beter samenwerken om het lichaam stabiel te houden.

Er zijn aanwijzingen dat het lopen op blote voeten ook samenhangt met meer bewegingsactiviteit in het dagelijks leven. Kinderen die vaak op blote voeten lopen, blijken per dag iets meer fysiek actief te zijn, mogelijk doordat blootsvoets spelen hen uitdaagt te rennen en te springen.

Die extra activiteit draagt bij aan een betere conditie van de voeten en verbetert de algehele motorische ontwikkeling. Omgekeerd kan het constant dragen van schoenen bepaalde bewegingsprikkels juist verminderen; schoenen nemen namelijk wat stabilisatiewerk over en beperken de enkel- en voetbeweging enigszins.

Sommige onderzoeken merken op dat traditionele schoenen (vooral stijve, dikke schoenen) het looppatroon van kinderen merkbaar veranderen en de cadans en stapbeweging beïnvloeden.

Flexibele barefoot schoenen voor kinderen of het op blote voeten lopen houden daarentegen het looppatroon natuurlijker en lijken de ontwikkeling van voetfunctie, spierkracht en balans te ondersteunen.

Dit komt doordat bij minimalistisch schoeisel de voet bijna hetzelfde beweegt als op blote voeten, waardoor de voeten en tenen vrij kunnen afwikkelen en spieren actief blijven.

Tot slot is het belangrijk te benadrukken dat “motoriek” veelzijdig is. Balans en springen verbeteren door blootsvoets te lopen, maar op andere vlakken is het verschil minder uitgesproken. Zo zijn er geen sterke aanwijzingen dat blootsvoets lopen de loopsnelheid (sprinten) duidelijk verbetert of verslechtert op deze leeftijd – één onderzoek suggereerde bijvoorbeeld dat kinderen die vaak schoenen dragen iets sneller waren op een korte sprint, terwijl de blootsvoets-groep beter was in balans en springen.

Dit illustreert dat blootsvoets lopen vooral voordelen biedt voor coördinatie en evenwicht, terwijl schoenen in sommige situaties (zoals snelle runs op een harde ondergrond) ook functioneel kunnen zijn. Over het algemeen geldt echter dat gevarieerd bewegen – zowel met als zonder schoenen – het beste is voor de motorische ontwikkeling van het kind.

Preventie en vermindering van voetklachten

Een van de vaak genoemde redenen om kinderen op schoenen te laten lopen is het idee van steun of bescherming, maar onderzoek suggereert dat té vroeg of overmatig schoenen dragen juist bepaalde voetproblemen kan bevorderen.

Platvoeten (pes planus) komen veel voor bij jonge kinderen, maar meestal betreft het flexibele platvoet die spontaan verbetert naarmate de voetboog zich ontwikkelt.

Blootsvoets lopen kan helpen deze natuurlijke ontwikkeling te faciliteren en daarmee het langdurig behoud van platvoeten te voorkomen. Een klassieke studie onder 2300 kinderen vond een duidelijke relatie tussen schoengebruik op jonge leeftijd en platvoeten: kinderen die al op zeer jonge leeftijd dichte schoenen droegen hadden een hogere kans op platvoeten, terwijl kinderen die vaker op blote voeten liepen of open sandalen droegen minder platvoet ontwikkelden.

Met name gesloten schoenen (zoals stevige schoentjes) bleken ongunstig; in een vergelijking tussen stedelijke kinderen (meestal gesloten schoenen) en rurale kinderen (vaak sandalen of blootsvoets) hadden de stadskinderen een aanzienlijk hogere prevalentie van platvoeten.

Stadskinderen hebben vaker platvoeten

Dit bevestigt dat het uitstellen van schoenen dragen of kiezen voor minimalistisch schoeisel in de vroege kindertijd kan bijdragen aan het voorkomen van blijvende platvoeten. Anders gezegd: regelmatig blootsvoets lopen stimuleert een hogere voetboog en verkleint de kans dat een kind op latere leeftijd nog platvoeten heeft.

Naast platvoeten zijn er andere voetklachten en -afwijkingen die mogelijk verband houden met schoeisel. Pijnklachten in de voet bij kinderen komen niet vaak voor, maar wanneer een kind voetpijn heeft zonder duidelijk trauma, is slecht passend of stijf schoeisel geregeld de boosdoener.

Strakke of ondersteunende schoenen kunnen de voetspieren verzwakken en de natuurlijke schokdemping verminderen, wat kan leiden tot vermoeidheid of pijn bij lang staan/spelen. Blootsvoets lopen daarentegen versterkt de voetspieren en kan zo beschermen tegen pijn en vermoeidheid doordat de voet zelf sterker en veerkrachtiger wordt. Bovendien voorkomt op blote voeten lopen dat de voeten worden samengedrukt – iets wat bij smalle schoenen kan leiden tot standsafwijkingen van de tenen.

Op blote voeten lopen is gezond voor kinderen

Een bekend voorbeeld hiervan is hallux valgus (scheefstand van de grote teen, oftewel een bunion). Onderzoek toont aan dat knellende schoenen op jonge leeftijd bijdragen aan het ontstaan van hallux valgus en andere teenafwijkingen. Sterker nog, naar schatting wordt 40–50% van alle bunions bij volwassenen al in de kindertijd gevormd.

Door kinderen veel op blote voeten te laten lopen (of ruime, flexibele schoenen te dragen indien nodig), krijgen de tenen de ruimte om recht te groeien. Hierdoor wordt de kans op teenafwijkingen en vergroeiingen op latere leeftijd kleiner.

Samenvattend draagt blootsvoets lopen potentieel bij aan gezonde voetontwikkeling zonder afwijkingen. Het regelmatig onbeschouwd laten van de voeten (zeker in een veilige omgeving) houdt de voetboog stevig, de spieren sterk en de tenen vrij, wat preventief werkt tegen veelvoorkomende klachten als platvoeten, zwakke enkels, teenstandafwijkingen en mogelijk ook algemene voetpijnklachten.

Blootsvoets lopen binnenshuis vs. buitenshuis

Kinderen kunnen zowel binnenshuis (op blote voeten in huis of op school) als buitenshuis (op blote voeten in de tuin, op gras, zand etc.) profiteren van blootsvoets lopen, maar de effecten en aandachtspunten kunnen verschillen door de ondergrond en omgeving:

• Ondergrond en prikkels
  Binnen zijn vloeren vaak vlak, hard en egaal (bijv. hout, laminaat of tegels). Dit geeft de voet een consistente ondergrond, wat goed is voor stabiliteit maar relatief weinig variatie in prikkels biedt.
  
  Buitenshuis komt een kind juist allerlei oneffen en natuurlijke ondergronden tegen – denk aan gras, aarde, zand, modder of kiezel. Die variatie stimuleert de voetspieren en het evenwicht nog meer, omdat de voeten zich steeds moeten aanpassen aan wisselende oppervlakken. Een grasveld of bosgrond daagt de proprioceptie en balans sterker uit dan een vlakke huiskamervloer.
  
  Daardoor kan buiten blootsvoets lopen de voetontwikkeling net iets veelzijdiger prikkelen dan binnen blootsvoets lopen. Een kinderfysiotherapeut zal bijvoorbeeld vaak aanraden om op diverse ondergronden te laten spelen (ook op blote voeten), omdat dit de voeten traint om zich aan te passen en zo de stabiliteit vergroot.

• Spierontwikkeling en evenwicht
  Zowel binnen als buiten worden de voet- en beenspieren geactiveerd door blootsvoets te lopen, maar buiten komen de kleine balansspiertjes extra in actie door ongelijke bodem. Een kind dat buiten op blote voeten klimt en rent, traint niet alleen de voetboog en tenen, maar ook de enkelstabiliteit en gehele balans.
  
  Studies suggereren dat hoe gevarieerder de beweging en ondergrond, hoe sterker de voeten en balans zich ontwikkelen.
  
  Binnen blootsvoets lopen – bijvoorbeeld op school als dit is toegestaan – is uiteraard nog steeds voordelig voor de voetspieren vergeleken met de hele dag schoenen dragen. Zo liet een Japans onderzoek op een kleuterschool zien dat een “blootsvoets beleid” in de klas een meetbaar effect had op de voetontwikkeling van kinderen. Toch valt te verwachten dat buiten spelen op bijvoorbeeld zand of ongelijke tegels de voeten nóg veelzijdiger traint.

• Bescherming en veiligheid
  Een praktisch verschil is dat binnen de omgeving doorgaans veiliger en voorspelbaarder is. De kans om in iets scherps (glas, spijker) te trappen of extreem hete/koude ondergrond te ervaren is binnenshuis heel klein. Buitenshuis moeten kinderen (en ouders) iets alerter zijn: controleer op scherpe voorwerpen in de speelomgeving en let op temperatuur (heet zand in de zomer, koude stoep in de winter). In de natuur in warme klimaten bestaat ook het risico op parasieten via de voetzool (zoals mijnworm in tropische gebieden), maar in Nederland is dit verwaarloosbaar in normale speelomgevingen.
  
  Met eenvoudige voorzorgsmaatregelen (veeg de speelplek schoon, draag bij twijfel barefoot schoenen) kan buiten blootsvoets lopen veilig plaatsvinden. Binnen is die zorg er minder, en kunnen kinderen eigenlijk onbeperkt op blote voeten rondlopen zonder risico.

• Hygiëne
  Binnen lopen op blote voeten is hygiënisch gezien meestal geen probleem mits de vloeren schoon zijn. Buiten kunnen de voeten uiteraard vuil worden van modder of zand – dit is op zich onschuldig en zelfs goed voor tactiele prikkeling, maar vraagt wel om voeten wassen naderhand. Zolang kinderen geen wondjes hebben, vormt blootsvoets in het gras of zand geen gezondheidsrisico; het kan zelfs de weerstand en tolerantie voor allerlei natuurlijke prikkels vergroten, aldus sommige therapeuten.

Conclusie

Uit de onderzochte literatuur blijkt duidelijk dat blootsvoets lopen bij kinderen in de basisschoolleeftijd positieve effecten kan hebben op zowel de fysieke ontwikkeling van de voeten als op de algemene motoriek.

Kinderen die frequent op blote voeten lopen ontwikkelen gemiddeld een hogere en sterkere voetboog, krachtigere voetspieren en bredere, functionelere voeten dan kinderen die meestal schoenen dragen.

Dit draagt bij aan een betere natuurlijke ondersteuning van de voet en kan helpen voetafwijkingen zoals platvoeten te voorkomen. Tevens blijkt dat blootsvoets spel de balans en coördinatie verbetert – regelmatig zonder schoenen lopen gaat gepaard met verbeterde evenwichtsvaardigheden en springkracht, wat onderdeel is van een gezonde motorische ontwikkeling.

Belangrijk is dat veel voetklachten die later in het leven naar voren kunnen komen, hun oorsprong (deels) vinden in de kinderjaren. Oncomfortabele of slecht passende schoenen op jonge leeftijd kunnen leiden tot vervormingen (zoals hallux valgus) en een hogere kans op platvoeten.

Blootsvoets lopen (of het dragen van zeer soepel, breed schoeisel indien bescherming nodig is) laat de voeten daarentegen op een natuurlijke manier ontwikkelen, wat preventief werkt tegen dergelijke problemen.

Kortom, voor kinderen van 4-12 jaar geldt dat gecontroleerd blootsvoets lopen een waardevolle bijdrage kan leveren aan een gezonde voetontwikkeling en motoriek. Uiteraard moeten schoenen niet helemaal in de ban – ze blijven nodig ter bescherming in gevaarlijke of extreme omstandigheden – maar waar het kan is het aanraden om kinderen dagelijks even op blote voeten te laten spelen of lopen.

Dit advies wordt ondersteund door zowel wetenschappelijk onderzoek als door ervaringen van podologen en (kinder)fysiotherapeuten. Zij zien dat kinderen die regelmatig op blote voeten lopen vaak minder voetproblemen kennen en een betere balans hebben op latere leeftijd. Met de juiste balans tussen bescherming en vrijheid kunnen we dus het beste van twee werelden bieden: gezonde, sterke voeten én veiligheid.

Bronnen

• Hollander, K. et al. (2017). Growing-up (habitually) barefoot influences the development of foot and arch morphology in children and adolescents. Scientific Reports, 7, 8079. ( Growing-up (habitually) barefoot influences the development of foot and arch morphology in children and adolescents – PMC ) ( Understanding the Role of Children’s Footwear on Children’s Feet and Gait Development: A Systematic
  Scoping Review – PMC )
  
• Wang, Y. et al. (2023). Understanding the Role of Children’s Footwear on Children’s Feet and Gait Development: A Systematic Scoping Review. Healthcare (Basel), 11(10):1418. ( Understanding the Role of Children’s Footwear on Children’s Feet and Gait Development: A Systematic Scoping Review – PMC ) ( Understanding the Role of Children’s Footwear on Children’s Feet and Gait Development: A Systematic Scoping Review – PMC )
  
• Rao, U.B. & Joseph, B. (1992). The influence of footwear on the prevalence of flat foot. A survey of 2300 children. J Bone Joint Surg Br, 74(4):525-527. ( Understanding the Role of Children’s Footwear on Children’s Feet and Gait Development: A Systematic Scoping Review – PMC )
  
• Matsuda, S. et al. (2018). Cross-Sectional Study Shows Kindergarten Barefoot Policy Positively Affects Soles’ Contact Area. Advances in Physical Education, 8, 295-307. ( Understanding the Role of Children’s Footwear on Children’s Feet and Gait Development: A Systematic Scoping Review – PMC )
  
• Quinlan, S. et al. (2022). The long-term effects of wearing moderate minimalist shoes on a child’s foot strength, muscle structure and balance: a RCT. Gait & Posture, 92, 371-377. ( Understanding the Role of Children’s Footwear on Children’s Feet and Gait Development: A Systematic Scoping Review – PMC )
  
• Hollander, K. et al. (2018). Motor Skills of Children and Adolescents Are Influenced by Growing up Barefoot or Shod. Frontiers in Pediatrics, 6, 115. (Footwear habits influence child and adolescent motor skill …) (Motor Skills of Children and Adolescents Are Influenced by Growing …)
  
• Echarri, J.J. & Forriol, F. (2003). Development of footprint morphology in 1851 Congolese children – relation with wearing shoes. J Pediatr Orthop B, 12(3):141-146. ( Understanding the Role of Children’s Footwear on Children’s Feet and Gait Development: A Systematic Scoping Review – PMC )
  
• Chang, J.H. et al. (2009). Prevalence of flexible flatfoot in Taiwanese school-age children in relation to obesity, gender, and age. Eur J Pediatr, 169, 447-452. ( Understanding the Role of Children’s Footwear on Children’s Feet and Gait Development: A Systematic Scoping Review – PMC )
  
• Staheli, L.T. (1991). Shoes for children: a review. Pediatrics, 88(2):371-375. ( Understanding the Role of Children’s Footwear on Children’s Feet and Gait Development: A Systematic Scoping Review – PMC )
  
• Diverse artikelen en praktijkobservaties van geregistreerde podotherapeuten en kinderfysiotherapeuten (verwerkt in de tekst). ( Understanding the Role of Children’s Footwear on Children’s Feet and Gait Development: A Systematic Scoping Review – PMC )